००७ सालदेखि ०६४ सालसम्मको परिवर्तन र आन्दोलनहरूमा सक्रिय भूमिका निभाएका एक अनुभवी नागरिकको आत्मस्वीकृतिमा आधारित यो टिप्पणी नेपालको गणतान्त्रिक यात्राप्रति गहिरो चिन्ता र गुनासोले भरिएको छ।
उनको भनाइ अनुसार, विगतका ऐतिहासिक आन्दोलनहरू—००७, ०४६, र २०६२/६३—शान्तिपूर्ण तरिकाले अघि बढे, जसमा आन्दोलनकारीको अनुशासन र नेतृत्वको स्पष्ट दिशा थियो। तर, हालै तीनकुनेमा भएको घटनाले त्यस्तो परिपक्वताको अभाव देखाएको छ। “आन्दोलन गर्न निस्कनेले जिम्मेवारी लिनुपर्छ”, उनको ठम्याइ छ।
राजतन्त्र फर्कने सम्भावनालाई उनी ‘पित्को बराबर’ पनि देख्दैनन्। उनका अनुसार, इतिहासले स्पष्ट रूपमा प्रमाणित गरिसकेको छ कि नेपालमा राजतन्त्रले लोकतान्त्रिक व्यवस्थासँग सहअस्तित्व गर्न सक्दैन। त्रिभुवनदेखि ज्ञानेन्द्रसम्मका राजाहरूले संविधानको दायराभित्र बस्न अस्वीकार गरेकाले राजतन्त्र अब इतिहासकै एउटा अध्यायमा सीमित भएको ठहर छ।
तर, उनी गणतन्त्रप्रति पनि निराश छन्। गणतन्त्र केवल राष्ट्रपतिको उपस्थिति वा राजाविनाको शासन भन्ने होइन, त्यो एउटा प्रणाली र संस्कृति हो भन्ने उनको तर्क छ। तर, हालका नेताहरूको व्यवहार र सत्तामोहले त्यसको आत्मा नै खिएर गएको गुनासो छ। खासमा, सत्तापक्ष र विपक्ष दुवैमा गणतान्त्रिक संस्कारको अभाव देखिएको उनको ठम्याइ छ।
“नेतृत्वमा रहेका धेरैजसो अनुहार परिवर्तन नहुनु, आलोचना सुन्ने संवेदनशीलता नहुनु, योग्यता नभएका मानिसहरूलाई जिम्मेवारी दिनु” जस्ता प्रवृत्तिहरू गणतन्त्रप्रतिको आस्थामा आघात पुर्याएको बताउँछन्। उनका अनुसार, यो निराशा र आक्रोशको फाइदा कुनै अर्को शक्ति—for example, झन् प्रतिगामी शक्तिले—उठाउन सक्छ।
उनको सन्देश स्पष्ट छ—व्यवस्था बदल्नु होइन, नेतृत्व बदल्नु आवश्यक छ। लोकतन्त्रको अभ्यास परीक्षणको हो, सधैँ एकै पार्टी र एकै नेतृत्वमा टिकिरहनु होइन। “नेताले विश्राम लिनुपर्छ”, “कुर्सी मोह त्याग्नुपर्छ”, अनि “गणतन्त्रको आत्मा जोगाउन नेतृत्वमा गुणस्तरको क्रान्ति आवश्यक छ”—यिनै उनका अन्तिम आग्रह हुन्।
