होमर सिम्पसनको एउटा प्रसिद्ध भनाइ छ: “हरेक पटक जब म केही नयाँ सिक्छु, त्यसले मेरो मस्तिष्कबाट पुरानो कुनै कुरा विस्थापित गरिदिन्छ।” यस भनाइमा वैज्ञानिक सत्य पनि लुकेको छ। ‘क्याटास्ट्रोफिक फर्गेटिङ’ भन्ने प्रक्रिया भन्ने एक अवधारणा रहेको छ, जसका अनुसार नयाँ जानकारी सिक्दा पुराना सम्झनाहरू प्रभावित हुन सक्छ। यद्यपि, मस्तिष्क र आर्टिफिसल इन्टेलिजन्स (एआई) मा पनि यस्तै प्रकारको गतिशीलता देखिन्छ।
नयाँ अध्ययनहरू अनुसार, कर्नेल विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूले मस्तिष्कको सम्झनासम्बन्धी प्रक्रियाबारे नयाँ जानकारी पत्ता लगाएका छन्। यस अध्ययनले मस्तिष्कका नयाँ र पुराना सम्झनाहरू बीचको जटिल अन्तरक्रियालाई समेट्छ। यस अध्ययनमा मुसाहरूको मस्तिष्कको गतिविधिको निगरानी गरिएको थियो, जसले नयाँ र पुराना सम्झनाको भण्डारण र व्यवस्थापनमा पार्दछ।
साइन्स जर्नल ‘नेचर’ मा प्रकाशित यस अध्ययनको मुख्य उद्देश्य भनेको सुताइका विभिन्न चरणहरूमा मस्तिष्क कसरी नयाँ र पुराना जानकारी व्यवस्थापन गर्छ भन्ने बुझ्न हो। अध्ययनका अनुसार, मुसाहरूको सुताइको समयमा, उनका आँखा खोल्ने र बन्द हुने क्रममा मस्तिष्क पुराना र नयाँ सम्झनाहरूलाई समाहित गर्दछ।
यस अध्ययनको सहायक डा. एन्टोनियो फर्नान्डेज रुइजले भने, “मुसामा विशिष्ट न्युरोनहरूको प्रतिक्रियाबाट हामीले नयाँ र पुराना सम्झनाहरूको संरक्षण र व्यवस्थापनमा के काम भइरहेको छ भन्ने थाहा पाएका छौँ।” यो अनुसन्धान मानव मस्तिष्कमा हुने प्रक्रियासँग समानताहरू प्रस्तुत गर्छ, जसले अल्जाइमरजस्ता रोगहरूको अध्ययन र उपचारमा नयाँ दिशा दिन सक्छ।
अर्कोतर्फ, आर्टिफिसल इन्टेलिजन्स (एआई)का प्रणालीहरूमा पनि यस्तै समस्या देखा पर्छ। जब एआईलाई नयाँ डेटा सिकाउन दिइन्छ, पुरानो जानकारी विस्थापित हुन सक्छ। डा. टाङका अनुसार, “यदि हामी एआईलाई एक नयाँ तस्बिर, जस्तै कुकुरको तस्बिर देखाउँछौं भने, पुरानो जानकारी जस्तै बिरालो बिर्सिन सक्छ।” यस्तै प्रकारका चुनौतीहरूलाई समाधान गर्नका लागि नयाँ यन्त्रहरूको विकास गर्नुपर्नेछ।
यस अध्ययनले मस्तिष्क र एआईको काम गर्ने तरिका बुझ्नमा नयाँ दृष्टिकोण प्रदान गरेको छ र यसले भविष्यमा स्वास्थ्य र प्रविधिमा सुधार ल्याउन सहयोग पुर्याउन सक्छ।
