काठमाडौं– नेपालमा पछिल्लो समय निःसन्तानपन (बाँझोपन) को समस्या बढ्दै गएको छ। चिकित्सा विशेषज्ञहरूका अनुसार विवाहपश्चात् कुनै पनि परिवार नियोजनका अस्थायी साधन प्रयोग नगरी एक वर्षसम्म नियमित यौन सम्पर्क गर्दा गर्भ नबसेको अवस्था निःसन्तानपन मानिन्छ। यदि महिलाको उमेर ३५ वर्षभन्दा बढी भएमा यो अवधि छ महिनासम्म सीमित गरिन्छ।
निःसन्तानपन: पुरुष वा महिला, कसको बढी समस्या?
अघिल्लो दशकसम्म निःसन्तानपनको मुख्य कारण महिलालाई मान्ने प्रवृत्ति थियो। अधिकांश महिलाहरू मात्र परीक्षणका लागि आउने भएकाले यस्तो आँकलन गरिएको थियो। तर, पछिल्ला तथ्यांकअनुसार महिला र पुरुष दुवैमा समान रूपमा निःसन्तानपनको समस्या देखिन थालेको छ। अहिले धेरैजसो दम्पती सँगै परामर्शका लागि आउने प्रवृत्ति बढ्दो छ भने केही पुरुष एकल रूपमा पनि परीक्षण गराउन आइपुग्छन्।
निःसन्तानपनको उपचार विधि: कुन अवस्थामा के गर्न सकिन्छ?
चिकित्सकहरूका अनुसार निःसन्तानपनको उपचार सामान्य परामर्शदेखि टेस्टट्युब बेबी (आईभीएफ) सम्म विभिन्न चरणमा गरिन्छ।
✅ प्राकृतिक गर्भधारणका लागि परामर्श:
कतिपय अवस्थामा महिलाको अण्डा निष्कासन हुने सही समय थाहा नभएकाले गर्भ रहँदैन। चिकित्सकको मार्गदर्शनले प्राकृतिक रूपमा गर्भ रहन मद्दत गर्न सक्छ।
✅ आईयूआई (IUI) विधि:
यदि पुरुषको शुक्रकीटको संख्यामा कमी छ भने आईयूआई प्रविधि प्रयोग गरिन्छ, जसमा शुक्रकीटलाई विशेष प्रक्रियाबाट महिलाको पाठेघरभित्र प्रत्यक्ष रूपमा प्रवेश गराइन्छ।
✅ आईभीएफ (IVF) अर्थात् टेस्टट्युब बेबी:
यदि अन्य उपाय सफल नभएमा टेस्टट्युब बेबी (IVF) विधि अपनाइन्छ। यस प्रक्रियामा महिलाको अण्डालाई पुरुषको शुक्रकीटसँग प्रयोगशालामा निषेचन गरी भ्रूण विकास गरिन्छ र त्यसलाई पाठेघरमा प्रत्यारोपण गरिन्छ।
किन बढ्दै छ निःसन्तानपनको समस्या?
विशेषज्ञहरूका अनुसार पछिल्लो दशकमा निःसन्तानपनको समस्या तीव्र रूपमा बढ्नुका पछाडि जीवनशैली, ढिलो विवाह र स्वास्थ्यमा पर्ने नकारात्मक प्रभावहरू प्रमुख कारण रहेका छन्।
🔹 ढिलो विवाह र करिअर केन्द्रित जीवनशैली
🔹 शारीरिक व्यायामको कमी र मोटोपना
🔹 धूमपान, मद्यपान, प्रदूषित खानपान र रासायनिक पदार्थ मिसिएको खाना
🔹 श्रीमान्-श्रीमती व्यस्त जीवनशैलीका कारण कम यौन सम्पर्क
🔹 खाडी मुलुकमा उच्च तापक्रममा काम गर्दा शुक्रकीट उत्पादनमा असर
नेपालमा पछिल्लो समय ३० वर्षभन्दा बढी उमेरमा विवाह गर्ने प्रवृत्ति बढेसँगै निःसन्तानपनको समस्या बढिरहेको चिकित्सकहरूको भनाइ छ।
आईभीएफ (IVF) विधि के हो?
कतिपयले आईभीएफ प्रक्रियामा बच्चा पूर्ण रूपमा प्रयोगशालामै विकसित हुने भन्ने गलत धारणा राख्छन्। तर, वास्तविकता फरक छ।
👉 आईभीएफ प्रक्रियामा दुई चरण हुन्छ:
1️⃣ भ्रूण निर्माण: महिलाको अण्डा निकालेर पुरुषको शुक्रकीटसँग निषेचन गरी भ्रूण बनाइन्छ।
2️⃣ भ्रूण प्रत्यारोपण: तयार भएको भ्रूणलाई महिलाको पाठेघरमा प्रत्यारोपण गरिन्छ।
यस प्रक्रियामा १०–१२ दिनसम्म महिलालाई औषधि र हर्मोन दिने गरिन्छ, जसले अण्डा उत्पादनलाई बढाउँछ। भ्रूण सफलतापूर्वक प्रत्यारोपण भएमा गर्भावस्था अगाडि बढ्छ।
निःसन्तानपनको रोकथामका उपाय
🔹 समयमै विवाह र सन्तान योजना बनाउने
🔹 ढिलो बच्चा योजना भएमा अण्डा/शुक्रकीट फ्रिज गर्ने
🔹 स्वस्थ खानपान र शारीरिक व्यायाम गर्ने
🔹 धूमपान, मद्यपान तथा प्रसंस्कृत खानेकुरा कम गर्ने
🔹 फलफूल, हरियो सागसब्जी र प्रोटिनयुक्त आहार लिने
🔹 नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गराउने
(डा. शाक्य आईभीएफ विशेषज्ञ हुन्। उनी सिनामंगलस्थित हार्दिक आईभीएफ केन्द्रमा कार्यरत छिन्।)
