काठमाडौं । गर्मी मौसम सुरु भएसँगै शरीरमा पानीको आवश्यकता झनै बढ्दो छ। पसिना र चर्को घामका कारण शरीरबाट अत्यधिक तरल पदार्थ बाहिर निस्कँदा यदि समयमै पानीको पूर्ति गरिएन भने डिहाइड्रेसनको समस्या उत्पन्न हुन सक्छ। डिहाइड्रेसनले सामान्य थकानदेखि लिएर बेहोस हुने, पखाला, चक्कर लाग्ने र कम रक्तचाप जस्ता गम्भीर स्वास्थ्य जटिलतासम्म निम्त्याउन सक्छ।
वास्तवमा डिहाइड्रेसन एउटा यथार्थपरक तर अन्डरस्टिमेट गरिएको स्वास्थ्य समस्या हो, जसले लाखौं मानिसलाई असर पुर्याइरहेको छ। अझ चिन्ताको कुरा त के भने, धेरै मानिसले यसका प्रारम्भिक लक्षण नै चिन्न सक्दैनन्। यद्यपि दैनिक जीवनमा स-साना सावधानी अपनाएर यसबाट सजिलै बच्न सकिन्छ।
डिहाइड्रेसन भन्नाले शरीरमा पानीको मात्रा सामान्यभन्दा कम हुनु हो। गर्मीमा धेरै समय बाहिर बिताउँदा, ज्वरो वा पखालाका कारण शरीरबाट अत्यधिक तरल निस्कँदा, या पर्याप्त पानी नपिएको अवस्थामा यस्तो समस्या देखा पर्न सक्छ। केही औषधिहरू, मधुमेह, र मदिरा वा क्याफिनको अत्यधिक प्रयोगले पनि यसलाई बढावा दिन सक्छ।
पानी शरीरको ६०–७० प्रतिशत हिस्सा ओगट्ने महत्वपूर्ण तत्व हो। मस्तिष्क, मिर्गौला, फोक्सो, र मांसपेशीजस्ता अंगहरूमा यो मात्रा अझ बढी पाइन्छ। शरीरको तापमान नियन्त्रण गर्नदेखि लिएर अक्सिजन र पोषण तत्वहरूको वहन, पाचन सुधार र विषाक्त पदार्थ बाहिर निकाल्ने कामसम्म पानीको भूमिका अमूल्य हुन्छ।
डिहाइड्रेसनका सामान्य लक्षणहरूमा बारम्बार तिर्खा लाग्नु, मुख सुख्खा हुनु, थकान, चक्कर लाग्नु, गाढा पिसाब आउनु र चिडचिडोपन प्रमुख छन्। गम्भीर अवस्थामा मुटु तेज धड्कन, कम रक्तचाप र बेहोस हुने जस्ता समस्या देखा पर्न सक्छन्।
यसको उपचार अवस्था अनुसार फरक हुन्छ। हल्का डिहाइड्रेसन पानी र ओआरएसले निको पार्न सकिन्छ भने गम्भीर अवस्थामा अस्पतालमा नसाबाट सलाइन दिइन सक्छ। पखाला, बान्ता वा ज्वरोका कारण भएको भए त औषधि उपचार पनि आवश्यक पर्छ।
डिहाइड्रेसनबाट बच्न दिनभरि थोरै थोरै पानी पिउने बानी बसाल्नु, पानीयुक्त फलफूल र तरकारीहरू सेवन गर्नु, व्यायाम गर्ने बेला पनि पानी नछुटाउनु मुख्य उपाय हुन्। तातो मौसममा लस्सी, मोही, नरिवल पानी, कागती पानीजस्ता प्राकृतिक पेय पदार्थ उपयोगी हुन्छन्।
बालबालिका, वृद्धवृद्धा र उच्च स्थानमा बसोबास गर्नेहरू डिहाइड्रेसनको उच्च जोखिममा हुन्छन्। गर्भवती महिला, स्तनपान गराउने आमा र दीर्घरोगीहरूलाई पनि विशेष सतर्कता आवश्यक हुन्छ। विशेषज्ञहरूका अनुसार महिलाले औसतमा दैनिक २.७ लिटर र पुरुषले ३.७ लिटर पानी पिउनु उपयुक्त मानिन्छ।
यथासम्भव बिस्तारै र समय समयमा पानी पिउनु, बिहान खाली पेटमा एक गिलास पानी लिने बानी, र खाना अगाडि वा पछि पानी सेवन गर्ने तरिका सही मानिन्छ। गर्मी मौसममा स-साना परिवर्तनमार्फत ठूलो खतराबाट बच्न सकिन्छ।
