भर्खरै डा. विद्यानाथ कोइरालाले सामाजिक सञ्जालमा एउटा चासोको विषय उठाउँदै भनेका छन्, “अब विद्यार्थी शिक्षकभन्दा धेरै जान्ने भइसक्यो।” यो अभिव्यक्तिले शिक्षाको वर्तमान अवस्थालाई लिएर गम्भीर प्रश्नहरू उठाएको छ। के साँच्चै नेपालका विद्यार्थीहरू यति जान्ने भइसकेका हुन् त? वा यो विशेष विद्यालयको अनुभवमा आधारित धारणा मात्र हो?
विद्यालयको यथार्थ स्थिति कस्तो छ?
नेपालका धेरै सामुदायिक विद्यालयहरूको अवस्था अझै कमजोर छ। भौतिक पूर्वाधारको अभाव, गुणस्तरीय शिक्षा प्रणालीको कमी, पाठ्यक्रमप्रतिको बुझाइमा अप्ठेरो, प्रशिक्षित शिक्षकहरूको अभाव, र स्थानीय तहबाट शिक्षामा हुने न्यून बजेट विनियोजन यी सबै समस्या अझै कायम छन्।
शिक्षाको त्रिकोणात्मक सम्बन्ध:
शिक्षा परिवार, विद्यालय र समाजको त्रिकोणात्मक सम्बन्धले चल्ने प्रक्रिया हो। तर नेपालमा यो सन्तुलनमा छैन। परिवारले बालबालिकाको सिकाइप्रतिको चासो नदेखाउँदा र समाजले शिक्षकलाई पर्याप्त सम्मान नगर्दा बालबालिकाको शैक्षिक विकासमा अवरोध उत्पन्न भएको छ।
बालबालिकाको सिकाइ र अभिभावकको भूमिका:
अभिभावकहरूले बेलुका कम्तिमा आधा घण्टा आफ्ना बालबालिकासँग विद्यालयमा भएका गतिविधिहरू र उनीहरूको सिकाइबारे कुराकानी गर्नुपर्छ। यसले बालबालिकाको आत्मविश्वास र सञ्चार क्षमताको विकास गर्न सहयोग पुर्याउँछ।
शिक्षकको भूमिका अझै महत्वपूर्ण
शिक्षकहरूले निरन्तर सिकाइको प्रक्रियालाई आत्मसात् गर्न आवश्यक छ। केवल पाठ्यपुस्तकको ज्ञानले मात्र होइन, जीवनका विभिन्न विषयमा आफूलाई अपडेट गर्नुपर्छ। अहिलेको डिजिटल युगमा विद्यार्थीहरूले मोबाइल र ल्यापटपबाट धेरै कुरा सिकिरहेका हुन्छन्। शिक्षकहरूले पनि विद्यार्थीहरूसँग सिक्नुपर्छ भन्ने मानसिकता राख्न जरुरी छ।
सिकाइको एकतर्फी प्रक्रिया अब छैन
विगतको जस्तो शिक्षकबाट मात्र ज्ञान हस्तान्तरण हुने युग सकिएको छ। विद्यार्थीहरूले साथीहरूसँगको कुराकानी, समूहमा काम गर्ने क्षमताको विकास, र डिजिटल स्रोतहरूबाट पनि सिकाइ गरिरहेका हुन्छन्।
उपसंहार:
डा. कोइरालाको भनाइले हामीलाई शिक्षाको सुधारको आवश्यकता र विद्यार्थी र शिक्षकबीचको सम्बन्धलाई पुनःपरिभाषित गर्न उत्प्रेरित गरेको छ। शिक्षकले निरन्तर सिक्ने र बालबालिकासँग समान रूपले ज्ञान आदानप्रदान गर्ने वातावरण निर्माण गर्न सके मात्रै नेपालमा शिक्षाको गुणस्तर सुधार हुनेछ।
